Ležište Gradac nalazi se u zapadnoj Srbiji, na teritoriji Opštine Krupanj, koja administrativno pripada Mačvanskom okrugu. Opština Krupanj, u kojoj se nalazi eksploataciono polje, pripada grupi nerazvijenih opština u Republici Srbiji. Prostire se na površini od 342 km². Grad Krupanj je administrativni, privredni i kulturni centar opštine sa 5.000 stanovnika. Šira lokacija, na kojoj se nalazi ležište i eksploataciono polje, poznata je pod nazivom Rađevina, između planina Boranje, Jagodnje,Sokolskih planina, Vlašića i reke Jadra.
Šire područje Krupnja u morfološkom smislu predstavlja pobrđe Podrinjskih planina: Jagodnje, Boranje i Sokolskih planina. Izgrađeno je od niza manjih uzvišenja i brda, relativno niskih, između kojih su usečene doline potoka. Neposredno u zapadno, južnom i istočnom zaleđu Rađevine, kao njen integralni deo, dižu se Podrinjske i Valjevske planine, Medvednik, Jablanik i Povlen (visok 1.346 mnm).
Uža lokacija ležišta u morfološkom smislu predstavlja strmi odsek uz dolinu reke Likodre, duž kojeg su formirani konusi sipara. U ovom delu terena, vezano za krečnjačke stene, mestimično se javljaju kaverne i vrtače. Jugozapadno od ležišta nalazi se Stojkovska pećina, a nešto dalje Kovačevića pećina. Vrtače su severno od ležišta u ataru sela Gornji i Donji Zeljići. Eksploataciono polje definisano je granicom vlasništva nad parcelama, overenih rezervi ”B” i ”C1” kategorije kao i rasporedom objekata infrastrukture. Eksploataciono polje zauzima površinu katastarskih parcela koje su u vlasništvu investitora Koordinate prelomnih tačaka overenih rezervi ležišta Gradac i eksploatacionog prostora nalaze se u Glavnom rudarskom projektu eksploatacije krečnjaka na površinskom kopu Gradac kod Krupnja (u daljem tekstu: Glavni rudarski projekat).
Opština Krupanj, iako nema železničku prugu, ima veoma povoljan položaj i razvijen železnički saobraćaj.
Određivanje kvaliteta krečnjaka iz ležišta Gradac izvršeno je u skladu sa opštim odredbama „Pravilnika o kategorizaciji i klasifikaciji ležišta čvrstih mineralnih sirovina i vođenju evidencije o njima” (Službeni list SFRJ, br 53/79), kao i prema postojećim standardima iz oblasti istraživanja krečnjaka kao tehničkog građevinskog kamena i kao karbonatne sirovine.
U okviru utvrđivanja kvalitativnih svojstava krečnjaka rađena su minerološko-petrološka ispitivanja stenske mase, delimična i kompletna hemijska ispitivanja, delimična i kompletna fizičko-mehanička i tehnološka ispitivanja. Na osnovu svih rezultata hemijskih proučavanja, možemo konstatovati da se radi o krečnjaku koji je veoma homogen. Pored toga, konstatovano je da je sadržaj CaO vrlo visok, a MgO i rezidijuma veoma nizak. Prosečan hemijski sastav krečnjaka u težištu detaljno je prikazan u Glavnom rudarskom projektu.
Overene rezerve po nekada rađenom Projektu geoloških istraživanja koje su i overene su 826.904 m³ ali se procenjuje da su rezerve granita na površini od 4.5 ha u vlasništvu, s obzirom da su ispitivanja urađena samo na delu parcele, oko 2.000.000 m³. Za potrebu napred navedenog, a pre početka eksploatacije planira se sprovođenje svih potrebni ispitivanja, overa rezervi, izrada tehničke dokumentacije i dobijanje potrebnih saglasnosti i dozvola.
Prema do sada izvršenim ispitivanjima i procenama granodioritska stenska masa sa aspekta eksploatacije, predstavljaće dvojnu mineralnu sirovinu (Arhitektonsko–građevinski kamen i Tehničko-građevinski kamen) koja će se eksploatisati bez ostatka. U njoj, prema dosadašnjim saznanjima,nema intrarudne jalovine. Stenske mase poseduju izrazitu kompaktnost, a kamen je dobrog i ujednačenog kvaliteta po većini zahteva za ukrasni i tehničko-građevinski kamen. Pomenuto nekadašnje ispitivanje je u rezultatitima dalo da se eskploatisana masa, u pogledu kvaliteta sirovine,može koristiti u sledećim oblastima, komercijalni blokovi 36%, tomboloni 24%, krš 40%.
Planirani proizvodni program kamenoloma Gradac, obuhvata proizvodnju lomljenog negranulisanog kamena, granulisanog kamena, kamenih agregata, kamenih frakcija, tucanika i rizle.
–Lomljeni kamen (negranulisani i mašinski biran 200–500 mm) se koristi za gruba zidanja u hidrogradnji i niskogradnji. Isporučuje se u rinfuznom stanju i transportuje kamionima ili železnicom ukoliko za to postoje uslovi. Isporuka će vršiti kamionima, a nakon završetka železničke pruge Valjevo – Loznica koja će biti udaljena 7 km od kamenoloma, počeće i železnički transport koji je najjevtiniji vid transporta.
– Granulisani kamen (30–80 mm i 80–120 mm) se koristi u procesu proizvodnje šećera za proizvodnju krečnog mleka. Isporučuje se takođe u rinfuznom stanju i transportuje kamionima.
– Kamene agregati – frakcije (0–4 mm, 4–8 mm, 8–16 mm, 16–22 mm, 16–31.5 mm), koriste se kao komponente za izradu habajućih slojeva putnih konstrukcija od asfaltbetona, za puteve sa srednjim i lakim opterećenjem i kao komponenta za izradu betona. Isporučuje se u rinfuznom stanju i transportuje kamionima.
– Kamene mešavine – frakcije i agregati (0–16 mm, 0–31,5 mm, 0–63 mm) koriste se za izradu donjih – tamponskih i gornjih – nosivih slojeva putnih konstrukcija, komponenta za izradu betona i za nasipanje terena za pripremne radove. Isporučuje se u rinfuznom stanju i transportuje kamionima.
– Kamen tucanik (30–60 mm) koristi se za izradu zastora železničkih pruga. Isporučuje se u rinfuznom stanju i transportuje kamionima.
– Rizla (0– 40mm) II klase, koristi se za nasipanje terena kao deo pripremnih radova u građevinarstvu i za izgradnju seoskih puteva. Isporučuje se u rinfuznom stanju i transportuje kamionima.
Kontinuirani sistem eksploatacije sastoji se iz sledećih radnih operacija: priprema radnog podrucja za eksploataciju, bušenje minskih rupa, miniranje, utovar miniranog krečnjaka u dampere, prevoz damperima do drobiličnog postrojenja, prerada krečnjaka na drobiličnom postrojenju i dobijanje gotovih proizvoda i utovar gotovih proizvoda od kamena krečnjaka u vozila kupaca. Detaljan opis radnih operacija nalazi se u Glavnom rudarskom projektu.
Granit je vrsta kamena koji je izrazito tvrd i otporan na spoljašnje uticaje, pa se zbog toga sve više koristi u građevinarstvu, a posebno pri unutrašnjem uređenju objekta. Granitni kameni elementi koriste se u obliku poliranih ploča u kuhinjama kao radna ploča, a kao zidne i podne obloge mogu se koristiti osim u kuhinji, u sanitarnim prostorijama i u ostalim prostorijama gde se uklapaju po idejnom rešenju odnosno stilu u kojem se prostor želi urediti.
S obzirom na svoje dobre osobine u pogledu otpornosti na atmosferske uticaje, visoke tvrdoće i čvrstoće, granit predstavlja vrlo prihvatljiv građevinski materijal pa se iz tih razloga vrlo često koristi u građevinarstvu. Zbog svoje tvrdoće, brušenjem i poliranjem postiže se izuzetan sjaj. Druge su mogućnosti obrade paljenje, obrađivanje mlaznicama vodom vrlo visokog pritiska, štokovanje i peskiranje čime se postiže protivklizna površina rustičnog izgleda.
Kod opremanja enterijera granitni kamen se koristi za podove, oblaganje stepeništa, kao zidne obloge, za stolove, radne ploče ili elemente u sanitarnim prostorijama. U dvorištima se granit koristi kao ukrasni element, za popločavanje površina i staza kroz parkove i vrtove. Koristi se, zatim, za oblaganje zidova, prozora i okapnica na ogradnim zidovima terasa ili za stepenice.
U poslovnim prostorima i kancelarijama granit je vrlo često korišćen materijal, koji se pored visokog estetskog efekta izuzetno lako održava. Prilikom gradnje puteva granit se koristi za popločavanje površina koje moraju biti protivklizne, dakle za ulice, trgove, pešačke staze i ostale površine urbanih jezgara.
Proizvodni program kamenoloma Očujak sastoji se iz proizvodnje blokova granita od 1, 2 i 3 m³. Granitni blokovi su poluproizvod koji se dalje koristi u proizvodnji pomenutih gotovih granitnih proizvoda za finalnu potrošnju. U kasnijim godinama eksploatacije, koje nisu predmet ovog investicionog projekta, asortiman će se proširiti višim nivoom prerade granita u proizvode za krajnju upotrebu kao što su ivičnjaci, kocka, frezovana ploča, štokovana ploča, frezovana i štokovana ploča za stepeništa, frezovani ivičnjaci, frezovane i štokovane ploče za spoljna i unutrašnja oblaganja. Takođe, mlevenjem granitnih blokova, mogu se dobiti i frakcije za habajući sloj asvalta.
U godinama eksploatacije koje su predmet investicionog elaborata eksploatacija granita će se vršiti jednostavnijim metodama bez korišćenja sofisticirane tehnologije i naprednijih mašina (na primer mašina za sečenje blokova dijamantskom sajlom) s obzirom da je za prelazak na takvu eksploataciju potrebno ispuniti preduslove u okviru pripreme kamenoloma i početnu eksploataciju jednostavnijom tehnologijom kako bi u sledeću fazu mogle da se uključe pomenute mašine.
Eksploatacija blokova prvih 10 godina bi se obavljala bušenjem rupa ručnim bušačima na komprimovani vazduh i daljim odvaljivanjem blokova specijalnim alatima montiranim na bager.
Jedan od osnovnih motiva za investiranje u novu opremu je prelazak na opremu koja kao pogonsku energiju koriste električnu energiju i pogon za preradu većeg i bržeg kapaciteta koji je stacionarnog karaktera u vidu postrojenja koje omogućava konunualnu preradu.
Ono što sprovedena istraživanja pokazuju i tehničke karakteristike kvaliteta tj. karakteristike planiranih proizvoda najbolje se mogu videti iz analiza tih proizvoda od strane Instituta za ispitivanje materijala Srbije krečnjak iz kamenoloma GRADAC može se upotrebljavati:
Kvalitet krečnjaka iz ležišta Gradac omogućava njegovu primenu kao tehničkog građevinskog kamena i kao karbonatne sirovine. Kao tehnički građevinski kamen, krečnjak ležišta Gradac može se koristiti za:
– Proizvodnju agregata za izradu betona (SRPS B.B2.009);
– Proizvodnju agregata za izradu habajućih slojeva od asfaltnih betona po vrućem postupku za puteve sa lakim i vrlo lakim saobraćajnim opterećenjem (SRPSU.E4.014);
– Proizvodnja agregata klasične i savremene podloge za puteve (SRPS U.E9.020);
– Proizvodnja agregata za gornje i donje noseće slojeve od bituminiziranog materijala po vrućem postupku (SRPS U.E9.021 i SRPSU.E9.028);
– Proizvodnja tucanika kategorije I za zastor železničkih pruga (Uputstvo za prijem i isporuku tucanika za zastor železničkih pruga na JŽ);
– Proizvodnju lomljenog kamena i tesanika za gruba zidanja u niskogradnji i hidrogradnji.
Kao karbonatna sirovina ovaj krečnjak se može koristiti:
– Kao sirovina za dobijanje kreča;
– Kao sirovina kod proizvodnje stočne hrane;
– U industriji šečera i pripada klasi kvaliteta II, a u skladu sa tehničkim uslovima iz standarda srps b.b6.013;
– U industriji za proizvodnju gume kao dodatak pri spravljanju mešavina i pripada klasi kvaliteta a2 u skladu sa tehničkim uslovima iz standarda SRPS b.b6.031;
– U industriji boja i lakova kao punilo pri proizvodnji premaza, u skladu sa tehničkim uslovima iz standarda SRPS b.b6.032.
Iz široke palete mogućnosti i proizvoda investitor se usmerio ka sledećim tržišnim segmentima, odnosno za sledeći proizvodni program:
1. Lomljen kamen negranulisan
2. Lomljen kamen mašinski biran 200–500 mm
3. Granulisani kamen 30–80
4. Granulisani kamen 80–120
5. Agregat 0–63 mm
6. Agregat 0–31
7. Tucanik 30–60 mm
8. Kamena frakcija 0–4 mm
9. Kamena frakcija 4–8 mm
10. Kamena frakcija 8–16 mm
11. Kamena frakcija 16–22 mm
12. Kamena frakcija 16–31 mm
13. Mešavina za beton 0–16 mm
14. Rizla prljava 0–40 mm
U ovom trenutku ispitivanja u akreditovanim laboratorijama na granitu nisu vršena. Ipak neka generalna svojstva granita važe i za granit iz kamenoloma Očujak. Granit je magmatska stena kristalnog izgleda i tekstura. Sastoji se od feldspata i kvarca, sa malom količinom liskuna i drugih minerala, kao što su cirkoni, apatit, magnetit, limenite itd. Granit je obično bele ili sive boje sa prošaranim izgledom pod uticajem tamnijih kristala. Granit ima veću snagu od krečnjaka ili mermera,pa shodno tome i veću težinu. Prirodna svojstva granita stvaraju mogućnost klesanja raznih oblika i formi koja su večita i otporna na mehaničke, hemijske i atmosferske uticaje. Granit ima široku primenu kao građevinsko arhitektonski kamen za proizvodnju granitnih ploča za oblaganje zidova i podnih površina(unutrašnjih i spoljašnjih), profilisani elementi od granita: (granitne pločice, granitne stepenice, ivičnjaci…), elementi tesanog, cepanog i lomljenog kamena (granitne kocke / kaldrma, granitne ploče, ivičnjaci…).
Za sve navedeno osnovna sirovina su granitni blokovi koji se dobijaju eksploatacijom iz kamenoloma za kasniju preradu. Iz tog razloga u prvom periodu eksploatacije opredeljeno da se vrši proizvodnja granitnih blokova i to dimenzija od 1, 2 i 3 m³ i distribuira kupcima koji vrše preradu za finalnu potrošnju.
U cilju sticanja konkurentskih prednosti na tržištu i kompletne ponude na tržištu investitor se opredelio da tržištu pruži mogućnost sopstvenog transporta proizvoda od kamena krečnjaka. S obzirom da se radi o materijalu velike težine i prema tome potrebi posedovanja teretnih vozila koji mogu prevesti masu od 20 tona ulaganje u sopstveni vozni park će omogućiti pružanje usluge transporta za kupce proizvoda.